foto: Piotr Grześczyk

Bez problemu

Stach Szabłowski

Przewodnikiem oprowadzającym po wystawie „Zanurzeni bosymi stopami w ciepłej wodzie” mógłby być słynny Wyborny Trup, który w pewnym sensie jest również kuratorem przedsięwzięcia.

W kontekście dyskusji o patriarchacie w sztuce znamiennym faktem jest, że Wyborny Trup miał samych ojców – i żadnej matki. Do nomen omen życia Trupa powołali André Breton, Marcel Duchamp, Yves Tanguy oraz poeta Jacques Prévert. Wydarzenie miało miejsce w jednej z paryskich kawiarni (gdzieżby indziej!), ledwie rok po publikacji Manifestu Surrealistycznego, w którego opracowanie niektórzy z wówczas obecnych byli zamieszani.

Wyborny Trup jest kolektywną procedurą artystyczną. Ktoś zaczyna tworzyć przedstawienie, na przykład rysuje na kartce głowę (chociaż niekoniecznie musi być to głowa), ukrywa jednak przed pozostałymi uczestnikami efekt swoich starań. Następna osoba kontynuuje pracę, nie znając jej początku. A potem do akcji wchodzi kolejny uczestnik – i działa nie wiedząc co zrobili dwaj poprzednicy. I tak do skutku, aż wszyscy przyłożą się do wspólnego dzieła, i skończy się miejsce na kartce (jeżeli to kartka była polem działania).

Wyborny Trup jest towarzyską grą z surrealistycznym podtekstem; przyjemność uczestnictwa wynika z nieprzewidywalności rezultatów pracy, w której wszyscy biorą udział, ale nikt z osobna jej nie kontroluje, ani nie wyznacza kierunku, który pozostaje nieznany, dopóki nie doprowadzi do celu.

Podobnie jest z wystawą „Zanurzeni bosymi stopami w ciepłej wodzie”, która jest bardziej zapisem pewnej gry, niż owocem krytycznego dyskursu. Skojarzenie wydaje się tym bardziej na miejscu, że pierwsze posunięcie w tej rozgrywce wykonują artyści z Grupy Pendzle, która tak naprawdę jest nie tyle grupą, ile sytuacją towarzyską. Zresztą to samo można powiedzieć o samej wystawie. Oto zbiorowy pokaz sztuki, w którym do konwencjonalnych narzędzi krytycznych używanych przy budowaniu wystaw dodane zostają te, które, przynajmniej teoretycznie trzymane są poza polem profesjonalnych operacji artystycznych. Chodzi o takie kategorie jak znajomości, życzliwa protekcja, międzyludzkie sympatie czy zakulisowe relacje między uczestnikami projektu. Skądinąd pozostaje tajemnicą poliszynela, że są to czynniki, które odgrywają ważną rolę również w wielu innych projektach; mimo wszystko jesteśmy tylko ludźmi. W  wypadku „Zanurzonych…” owe czynniki zostają wyemancypowane, wyeksponowane i użyte zamiast klasycznych mechanizmów instytucjonalnych. Czy odbiera to projektowi powagę? Czy skoro mamy do czynienia ze swego rodzaju towarzyską grą, powinniśmy zostawić tę zabawę towarzystwu, które ją prowadzi? Niekoniecznie. Nie należy przecież lekceważyć znaczenia gier, a także nie doceniać wagi sytuacji towarzyskich, szczególnie na polu sztuki, w którym – historia dostarcza niezliczonych dowodów na poparcie tej tezy – bywają twórczo niezwykle produktywne. Inaczej mówiąc, lekkość konstrukcji nie odbiera jej artystycznej wytrzymałości.

„Zanurzeni…” nie zostali zbudowani na bazie zamysłu, w którym mieściłby się z góry zaplanowany kształt wystawy. Zamiast scenariusza, występuje tu mechanizm, który raz wprawiony w ruch pracuje, dopóki nie wytworzy nieprzewidywalnego rezultatu; paliwem napędzającym tę maszynę są relacje między osobami artystycznymi. Zasada działania jest następująca: na początku danych mamy sześciu artystów. Każdy z nich wskazuje jedną osobę artystyczną, która dołącza do grona uczestników. Teraz sześcioro wskazanych zaprasza następną szóstkę artystów.

Niepisana, ale istotna zasada tej gry mówi, że starsi wciągają do niej młodszych; gdyby wszyscy trzymali się ściśle reguł, na koniec mielibyśmy grupę, w której znajdują się reprezentanci i reprezentantki trzech pokoleń;  jeżeli powstrzymamy się od dzielenia włosa na czworo, możemy zgodzić się, że na „Zanurzonych…” tak właśnie jest.

Pełną historię wskazań i zaproszeń przedstawiamy poniżej.

Na koniec wszyscy odkrywają karty, czyli prace, które wybrali do pokazania na wystawie. Zupełnie jak w zabawie w Wybornego Trupa; zaczynając nie sposób było przewidzieć jak to wszystko się skończy.

Szóstka od której zaczyna się gra to artyści grupy Pendzle. W alfabetycznym porządku jej skład przedstawia się następująco: Tomasz Ciecierski, Ryszard Grzyb, Robert Maciejuk, Paweł Susid i Włodzimierz Jan Zakrzewski. Do założycieli Pendzli należał także zmarły w 2010 roku Tomasz Tatarczyk. Po jego odejściu grupę zasilił Krzysztof M. Bednarski.

Myślę, że żadnego z tych artystów nie trzeba przedstawiać. A jeżeli ktoś nie spotkał się dotąd z ich twórczością, zazdroszczę mu – tak, jak osobom, które mają wciąż przed sobą lekturę „Kubusia Puchatka”.